Ήδη από το 5ο Πλαίσιο Στήριξης, η προώθηση οικολογικά φιλικών μεθόδων ιχθυοκαλλιέργειας, αποτελεί ερευνητική προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εντός αυτού του πλαισίου στήριξης, αρκετές ερευνητικές δράσεις έχουν ήδη υλοποιηθεί αλλά τα μέχρι σήμερα ερευνητικά αποτελέσματα καλύπτουν μεμονωμένα στάδια ή φάσεις της συνολικής παραγωγικής διαδικασίας. Ειδικότερα, οι ελληνικές μονάδες παραγωγής, με δεδομένες τις ιδιαιτερότητες της θαλάσσιας περιοχής της Μεσογείου και ειδικότερα της ελληνικής παράκτιας ζώνης (τουριστική εκμετάλλευση, ναυσιπλοΐα, θαλάσσια ρεύματα), έχουν ανάγκη στοχευμένων παρεμβάσεων στην κατεύθυνση της καθιέρωσης προτύπων οικολογικά φιλικής παραγωγής.
Το Πρόγραμμα
Tο έργο αφορά στην ανάπτυξη ενός νέου προτύπου παραγωγής στη θαλάσσια ιχθυοκαλλιέργεια το οποίο θα διασφαλίζει την ελαχιστοποίηση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιδράσεων στην παραγωγή αλλά και στο τελικό ιχθυρό προϊόν με προοπτικές διεθνούς κατοχύρωσης για την πιστοποίηση ποιότητας των παραγόμενων – και προς εξαγωγή – ιχθυρών προϊόντων. Το νέο πρότυπο θα αποτελέσει ένα συνολικό Σύστημα Διαχείρισης για τη διασφάλιση της Ποιότητας προϊόντων ιχθυοκαλλιέργειας κατά την αλληλεπίδραση τους με το περιβάλλον και θα καλύπτει όλο το εύρος της αλυσίδας παραγωγής, «από τη θάλασσα στο πιάτο». Το πρότυπο θα προβλέπει διαδικασίες και μεθόδους για τον έλεγχο και ελαχιστοποίηση της επίδρασης των περιβαλλοντικών ρυπαντών στην αλυσίδα ψαροτροφή – θαλάσσιο περιβάλλον – τελικό προϊόν βασιζόμενο σε αναλύσεις πεδίου και όχι μόνο στην καταγραφή εισροών-εκροών τροφών και προστατευτικών χημικών προϊόντων. Το πρότυπο θα εφαρμοστεί στην αιτούσα επιχείρηση αλλά παράλληλα θα επιδιωχθεί η θεσμική κατοχύρωσή του για να καθιερωθεί ως σήμα σε ιχθυρά προϊόντα (από τη θάλασσα στο πιάτο) ευρύτερα στον κλάδο, ενώ θα επιδιωχθεί συστηματικά η περαιτέρω εμπορική αξιοποίησή του μέσω συμβάσεων μεταφοράς τεχνογνωσίας (know how transfer) σε άλλες επιχειρήσεις, στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο αλλά και διεθνώς.
Για τη διαμόρφωση του νέου προτύπου ως συστήματος διαχείρισης διασφάλισης ποιότητας προϊόντων ιχθυοκαλλιέργειας βάσει αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον τους θα υλοποιηθεί έρευνα επί των υφιστάμενων δεδομένων από τα Εργαστήρια Αναλυτικής και Βιομηχανικής Χημείας με διαρκή έλεγχο και ανατροφοδότηση στο πεδίο με στόχο την καταγραφή και εφαρμογή των βέλτιστων διεργασιών παραγωγής που θα επιτύχουν τα κατά το δυνατόν ασφαλέστερα ιχθυρά προϊόντα υψηλής περιβαλλοντικής ποιότητας με:
- άριστα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά ποιότητας,
- περιβαλλοντικές επιδόσεις όσον αφορά στη διαδικασία παραγωγής, όπως θα προκύπτει από ένα ευρύ φάσμα πιστοποιημένων δεικτών (το προϊόν «στη θάλασσα»)
- χωρίς ίχνη ανεπιθύμητων στοιχείων ή ρύπων (ξενοβιοτικών και περιβαλλοντικών), ως ύποπτα για δυσμενείς επιπτώσεις στη διατροφή (το προϊόν «στο πιάτο») και κατ’ επέκταση στην υγεία του ανθρώπου και των έμβιων όντων του περιβάλλοντος.
Το Πρότυπο Ποιότητας
Το προτεινόμενο πρότυπο ποιότητας θα διαμορφωθεί για εξειδικευμένη εφαρμογή στις θαλάσσιες ιχθυοκαλλιέργειες, βάσει των ιδιαιτεροτήτων τους και θα καλύπτει όλη τη διεργασία παραγωγής από το στάδιο του γόνου μέχρι και την αλίευση του και ψύξη στο ιχθυοτροφείο (από τη θάλασσα στο πιάτο).
Πιο συγκεκριμένα θα περιλαμβάνει:
- Διεργασίες και πρακτικές που ελαχιστοποιούν την χρήση χημικών ενώσεων σε διάφορα στάδια της παραγωγής-επεξεργασίας (π.χ. αντιβιοτικά, απολυμαντικά, αντιπαρασιτικά, βιοκτόνα για την προστασία των κλωβών, κτλ.) και αναγνωρίζουν χημικούς και μικροβιολογικούς κινδύνους μειώνοντας ταυτόχρονα την θαλάσσια ρύπανση από αυτές τις ενώσεις και την πιθανότητα παρουσίας υπολειμματικών συγκεντρώσεων στον θαλάσσιο χώρο και στα ιχθυρά της καλλιέργειας
- Τον ολοκληρωμένο φυσικοχημικό έλεγχο της στήλης του νερού, των ψαροτροφών και των τελικών προϊόντων ψαριών που θα περιλαμβάνει
- τον προσδιορισμό φυσικοχημικών παραμέτρων του νερού οι οποίες θα καταγράφονται συνεχώς με αυτοποιημένα συστήματα μέτρησης-καταγραφής όπως π.χ. διαλυμένο οξυγόνο, pH, αγωγιμότητα, κ.α.
- την χημική ανάλυση για την παρουσία ξενοβιοτικών και περιβαλλοντικών ρύπων με την εφαρμογή κατάλληλων πρωτόκολλων ανάλυσης όπως π.χ. παρασιτοκτόνα, φαρμακευτικές ενώσεις, βαρέα μέταλλα κ.α. )
- μικροβιολογική ανάλυση (π.χ. ολικά κολοβακτηρίδια) με τελικό σκοπό την διασφάλιση βέλτιστων ποιοτικών χαρακτηριστικών και της ασφάλειας των προϊόντων αλλά και του περιβάλλοντος παραγωγής.
- Διεργασίες για την ορθή μεταχείριση των ψαριών σε όλα τα στάδια εκτροφής-παραγωγής και συσκευασίας για την αποφυγή επιμολύνσεων από χημικούς και μικροβιολογικούς παράγοντες.
- Διεργασίες για την ορθή διαχείριση πόρων και πιθανών αποβλήτων επεξεργασίας.
Εφαρμογή
Για να μπορεί να γίνει η εφαρμογή του προτύπου θα απαιτηθεί προμήθεια του απαραίτητου εξοπλισμού και ειδικότερα (α) αισθητήρων για την καταγραφή των σχετικών παραμέτρων. Οι αισθητήρες θα τοποθετηθούν σε μία κατάλληλα διαμορφωμένη πλωτή βάση (buoy) η οποία θα εγκατασταθεί στην παραγωγική μονάδα της Σκάλωμα Α.Ε. και θα επιτρέψει τη συνεχή καταγραφή των παραμέτρων σε πραγματικές συνθήκες, τα οποία θα αποθηκεύονται τοπικά προσωρινά ώστε να αποστέλλονται συστηματικά – σε περιοδική βάση (εβδομαδιαίως) – προς ανάλυση και επεξεργασία – στα Εργαστήρια Αναλυτικής και Βιομηχανικής Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Για ειδικές παραμέτρους όπου δεν ενδείκνυται λήψη στοιχείων βάσει αισθητήρων θα γίνεται συλλογή στοιχείων με συμβατικές μεθόδους (π.χ. παθητικής δειγματοληψίας – βλέπε ΕΕ2) σε διάφορα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας (π.χ. τυποποίηση).
Όταν ολοκληρωθεί το πρότυπο, η Σκάλωμα ΑΕ θα προβεί σε δοκιμαστικές εφαρμογές ώστε να γίνουν οι απαραίτητες βελτιώσεις για την οριστικοποίηση του τελικού προτύπου. Ταυτόχρονα:
- θα εξετασθούν οι όροι και ειδικότερες προϋποθέσεις επιχειρηματικής αξιοποίησης του προτύπου (στο πλαίσιο μελέτης σκοπιμότητας) στο πλαίσιο της οποίας θα γίνουν επιλεκτικές διερευνητικές επαφές με δυνητικούς «αγοραστές» της τεχνογνωσίας για εφαρμογή και σε άλλες μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο,
- θα δρομολογηθεί η διαδικασία για την προετοιμασία φακέλου για τη θεσμική κατοχύρωση του προτύπου ως μελλοντικού «Σήματος» ποιότητας για ιχθυρά προϊόντα με προσέγγιση «από τη θάλασσα στο πιάτο».